Jumat, 15 Maret 2024

Wiku Rakawi Sapta Rsi

KI DALANG TANGSUB
Wiku Rakawi Pertama Generasi Emas Sang Sapta Rsi

Sugra Pekulun
Ki Dalang Tangsub adalah Seorang Dalang yang kesohor sejak dulu. Disamping seorang dalang yang mumpuni, Beliau juga Seorang Pujangga atau Sastrawan Bali yang mana karya karya Beliau begitu fenomenal hingga sekarang. Salah satu karya Beliau yang terkenal sepanjang zaman yaitu Geguritan Basur, sehingga beliau disiksa sebagai wiku rakawi pertama. Griya Agung Bangkasa sebagai tempat kediaman beliau selamanya dan beliaulah sebagai kawitan Pasek Manuaba di Bali, dari pretisentanan beliaulah lahir berbagai sulinggih lintas pasemetonan. 

Siapakah Ki Dalang Tangsub ? 

Berawal dari Putra Ida Mpu Gnijaya yang ke empat yaitu Ida Mpu Withadarma yang dikenal juga Pasek Sanak Sapta Rsi. Dimana setelah beberapa grnerasi menurunkan Kyayi Gusti Agung Pasek Gelgel.

Kyayi Gusti Agung Pasek Gelgel dari Istri di Desa Gelgel menurunkan 6 Putra yang dikenal juga dengan Pasek Sanak Enem. Putra yang tertua adalah I Gusti Pasek Gelgel Aan. Setelah beberapa generasi lahirlah Ketut Gde Tangsub.

Selanjutnya ngiring disimak dalam Buku Babad Pasek yang disusun oleh Jro Mangku Gde Ketut Sorbandi halaman 189 - 190 : 

........ Kemudian Pasek Bhawa di Desa Manuaba disebut Gde Bhawa, menurunkan Gde Harsa kemudian disebut Gde Gianyar. Lalu kawin dengan Ni Made Sukerthi. Yang kedua bernama Gde Tanggu dan kawin dengan Ni Ketut Gebro. Yang ketiga Nyoman Gde kawin dengan Ni Wayan Rasmin. Yang keempat bernama Ketut Gde Tangsub, lalu kawin dengan Ni Luh Putu Pasti. Sedang yang bungsu bernama Gde Geredegan, lalu kawin dengan Ni Luh Mekir.
                  Seterusnya Ketut Gde Tangsub kawin lagi dengan Ni Luh Wayan Kenderi dari Desa Bintangkuning, Daerah Gianyar, lalu menurunkan seorang anak laki-laki bernama Gde Kanda. Ketut Gde Tangsub sebagai Kepala Desa Manuaba pandai dan bijaksana, menguasai banyak ilmu pengetahuan, termasuk ajaran kelepasan, ajaran Rwa Bhinedha (baik-buruk ), ilmu gaib dan tidak terikat oleh rajah tamah ( nafsu kegelapan ), serta paham dengan situasi dan kondisi (keadaan ). Kepandaian dan kebijaksanaannya tidak ada yang menyamai, termasyur di dalam masyarakat dan telah terbukti kepandaiannya di dalam berbagai ilmu. Pada sekitar tahun Caka 1743 (1821 M) telah berhasil menyusun beberapa buah geguritan ( nyanyian ) antara lain Ketut Bagus, Ni Soka, Gowok dan lain-lainnya. Pada hari Jumat Umanis, Wara Manail bertepatan dengan Purnama sasih Kapat

Limang paletan gaguritan punika. Gaguritan I Ketut Bagus, Gaguritan Siwa Tiga, Gaguritan Basur, Gaguritan I Ketut Bungkling, Gaguritan Cowak. Daging kidung perémbon puniki, indik tatwa jnana, indik kiwa tengen, indik kawikanan miwah katambetan jatma, indik aab jagat, indik cecangkitan sané kawetuang antuk sang sadu sané mapi-mapi tambet.

Yéning pinaka dalang dados ranjingang, soroh anak wikan macarita, wawu titiang uning, Ki Dalang Tangsub sang wikan macarita. Carita sané madaging pikenoh teleb. Carita sané sakéng silib madaging pitutur. Pitutur sané mapakéling, sumangdéna dados jatma setata ngardi rahayu. Sumangdéna pakardiné sané kaon kalebur. Kalebur dados pakardi becik. Pitutur sané ngélingang, sumangdéna pinaka jatma iraga setata éling.

Mangkin, ngiring baosang unteng pupuh ginada inucap sané kaunggahang ring gaguritan Basuré. Sadurungné, jagi kawitin titiang nyurat. Eda ngadén awak bisa, depang anaké ngadanin, gaginané buka nyampat, anak sai tumbuh luhu, ilang luhu ebuk katah, yadin ririh, liu enu palajahang.

Risampuné teleb titiang ngwacén, sinambil ngendingang ring keneh, sané dados unteng pupuhé inucap: nyampat. Nyampat punika, pakaryan sané sadina-dina ambil. Sané kasampatang luhu. Luhuné ten naen telas. Araina wénten kémanten luhu. Riantukan luhuné magenah ring betén, sinah luhuné madampingan sareng buk. Ring telasé nyampatang luhu, buké kari katah wénten. Buké, tan mari wénten. Kawéntenan buké tan pegat-pegat. Rupané kadi tepung. Alus kawentenané. Yadiastun alus yén polih nyipenin panyingakan, pedih antuka.

Ki Dalang Tangsub, ring tepengan puniki, teleb pisan marna anak nyampat. Teleb pisan mikayunin napi sané kasampatang. Napi timpalné sané kasampatang. Manawi, sinambi nyambat, dané taler mapikayun: kéné anaké nyampat. Luhuné tetep dogen ada. Kéné anaké nyampat, telah luhuné buké nu katah ada. Pantes, yén keto, pagaé nyampaté selid sanja bakat jemak. Di kenkéné peteng bakat jemak. Manawi té dané mapikayun malih, nyampat yén kéto patuh tekén malajah. Ané palajahin waluya kahanan luhu miwah buké. Sing telah-telah palajahin. Yén kéto, ngalih duegé ketil gati. Amul encén ja duegé, ada dogén ané tondén palajahin. Ada dogén kecag dadi paplajahan.

Sakéng sané telatarang titiang wawu, nénten iwang yén nikaang, Ki Dalang Tangsub nganirgamayang: anaké malajah nénten araina, nénten awuku, nénten asasih, nénten awarsa, nénten taler roras warsa kantos duang dasa warsa. Anaké malajah auripan. Riantukan sakantun atma wénten ring anggané, sakari kénak, iraga tan mari nyampat.

Duaning malajah ten pegat-pegat, nenten patut iraga ngangken dueg. Riantukan sané mawasta anak dueg, anak sampun jangkep malajahin paplajahan. Ngrereh mangda jangkep méweh pisah. Napi mawinan? Sané palajahin sayan sué sayan ngakéhang. Usan malajahin niki, metu malih palajahan sios. Metunné nénten asiki, nanging akéh. Yéning dados aturang, antuk akéhé wénten sané palajahin, sépanan kantos malajah. Mancan dados dueg, sepanan taler. Sané ngranayang sané palajahin sayan maweweh tan péndah gebiuran ombak ritatkala segarané kebek. Pitaenang ragané sampun dueg, belogé kantun kémanten nyantolin. Riantukan kari akéh sané nénten uningin.

Siosan ring luhu miwah buké kanirgamayang sané ruruh pinaka palajahan, taler kanirgamayang sané ngawinang belog. Punika awinan sampatang.

Kemudian Ketut Gde Tangsub pindah dari Desa Manuaba ke Teguhwana dan selanjutnya Teguhwana berubah menjadi Desa Bongkasa, Daerah Badung. Sedang anaknya yaitu Gde Kanda tinggal di Desa Calo, Daerah Gianyar, dan di Desa Calo Gde Kanda lalu membangun pamarajan sebagai persimpangan Ratu Gede Pasek. Sebab itu Ketut Gde Pasek selalu pulang pergi dari Teguhwana ke Desa Calo untuk menemui anaknya. Oleh Ketut Gde Tangsub kepada Gde Kanda diberitahukan, apabila Gde Kanda tidak bersedia ikut ke Teguhwana agar Gde Kanda tidak melupakan pamarajan Kapurusan di Teguhwana dan Pura Griya Sakti yang ada di Teguhwana Bangkasa. ........ ( dan seterusnya, panjang kalau dilanjutkan ).

Dalam Sejarah Berdirinya Desa Bongkasa sampai berdirinya Pura Griya Sakti Manuaba Bongkasa, banyak terdapat cacatan tentang Beliau.

Dalam isi lontar Tatwa Purana Ki Dalang Tangsub, khususnya lembar 10 yang berkaitan dengan penyebutan Pura Griya Sakti Manuba antara lain disebutkan :

“………. Samalih sapamadeg Ketut Tangsub maring Teguh Wana, Bangkasa, mangwangun pasraman lawan pura parhyangan saluwire : Pura Griya Sakti Manuaba, Pura Dadia Pasek Gelgel Aan Manuaba Bangkasa, Merajan Kapurusan, hilen-hilen rikala aci, nampiyog nganten, maduluran pujaning sira Hyang Agni, pinaka pgating sarwa leteh”.

Terjemahan bebasnya:

“………. Dan lagi semasa hidup I Ketut Tangsub di Teguh Wana, Bangkasa, membangun pasraman dan pura pemujaan antara lain : Pura Griya Sakti Manuaba, Pura Dadia Pasek Gelgel Aan Manuaba Bangkasa, Merajan Kapurusan, tari-tarian di saat upacara, nampiyog nganten, seraya melakukan pemujaan terhadap Sang Hyang Agni, sebagai pegat/ penghapus ketidaksucian (leteh)”.

Disamping itu, Beliau juga yang mencetuskan Ungkapan yang sangat populer sampai saat ini yaitu : “ Eda Ngaden Awak Bisa “.
Dan atas keberhasilan Beliau menyembuhkan Istri Raja, Beliau diberi gelar “ Kyayi I Gusti Agung Jro Ketut Tangsub “. 

Cukup dulu sekian karena Kisah Petualangan Beliau sangatlah panjang

Keterangan Gambar :
Arca Ida Ki Dalang Tangsub


Sumber : 
- Pustaka Lelintihan Pasek Manusia Bangkasa
- Sejarah Griya Agung Bangkasa dan Berdirinya Pura Griya Sakti Manuaba Bongkasa.



Tidak ada komentar:

Posting Komentar